Geschreven door: Debby van den Bosch, pedagogisch begeleider KomKids kinderopvang

In dit artikel wil ik jullie meer informatie geven over het zelfstandig maken van kinderen van 1 tot 4 jaar, waarom het belangrijk is en wat je van kinderen van bepaalde leeftijden kan verwachten. In ons pedagogisch beleid staat het volgende erover beschreven:
“ De pedagogisch medewerker volgt de ontwikkeling van de kinderen. De pedagogisch medewerker helpt het kind, samen met de ouders, een balans te vinden in hetgeen wat het kind zelf kan en waar het nog hulp nodig heeft. Met wat aanmoediging kunnen wij een kind soms net het zetje geven om nieuwe dingen te proberen. Een kind ontwikkelt hierdoor veerkracht, weerbaarheid en zelfvertrouwen. Met de wat oudere kinderen zoeken wij samen naar een bepaalde mate van zelfstandigheid en zelfredzaamheid binnen de mogelijkheden van het kind binnen de groep. Hierbij kun je denken aan het helpen afruimen en dekken van de tafel of het aan en uitdoen van de jas of schoenen. Door het stimuleren van de zelfstandigheid denken kinderen zelf na, experimenteren zij en leren zij van elkaar. Om erachter te komen wat de kinderen fijn vinden betrekken wij ze bij het maken van beslissingen en laten we de kinderen vooruitkijken naar en reflecteren op het dagprogramma en het activiteitenaanbod.”

Waarom is het belangrijk dat kinderen zelfstandig gemaakt worden?
Zelfstandigheid is een van de belangrijkste eigenschappen die je kinderen mee kunnen geven. Het besef dat je jezelf wel redt, wat er ook gebeurt, is de basis. Kinderen die hun problemen zelf leren oplossen, maken hun eigen vrijheid zo groot mogelijk. Het maakt kinderen slim, trots, zelfverzekerd en actief. Omgekeerd: kinderen die niet genoeg gestimuleerd zijn om dingen zelf te doen, zijn ook niet gewend verantwoordelijkheid te dragen.
Wij zoeken continue naar een goede balans tussen beschermen en loslaten. Beschermen is goed, maar als er continue een volwassene aanwezig is, leert een kind niet om zelfstandig te worden en kan hij/zij zich onveilig gaan voelen in situaties zonder toezicht.

Wat kun je op welke leeftijd van kinderen verwachten (let op: ieder kind ontwikkelt zich op eigen tempo, dit zijn richtlijnen)
12-18 maanden
• Min of meer alleen eten, maar knoeit nog wel;
• Kan wat langer alleen spelen.

18- 24 maanden
• Kan een beker zelf optillen en zelf drinken, geeft lege beker terug;
• ‘ helpt’ met het uitkleden door sokken en (losgemaakte) schoenen uit te doen;
• Eenvoudige kleding zonder ritsen en knoopjes zelf aantrekken;
• Krijgt interesse in het zindelijk worden;
• Houdt de beker bij het drinken in een hand.

2-3 jaar
• Kan zonder veel knoeien alleen eten (met af en toe hulp);
• Zichzelf aan en uitkleden en zelf de jas aantrekken, heeft nog wel hulp nodig bij knopen, ritsen, veters en strakke kleding;
• Droogt de eigen handen af;
• Kan zelf drinken halen, de kraan open en dicht doen.

3-4 jaar
• Kind kan uit een kan schenken;
• Kan echt alleen eten, zonder knoeien;
• Heeft belangstelling voor tafel dekken etc.;
• Zelfstandig aan- en uitkleden;
• Kan eigen handen wassen en drogen;
• Kind is zindelijk;
• Speelgoed opruimen.

4 jaar
• kleding/schoenen uit- en aantrekken
• helpen met tafeldekken/afruimen
• bord en drinkbeker op aanrecht of in afwasmachine zetten
• handen wassen
• taakjes afmaken; vliegt niet van het een naar het ander
• maakt onderscheid tussen 'ik' en 'jij'
• kan even wachten als hij/zij iets wil
• Kan luisteren
• Kan met woorden duidelijk maken wat hij bedoelt
• brood smeren
• tafeldekken

5 jaar
• speelgoed op vaste plaatsen opruimen
• Naar de wc gaan en billen afvegen
• netjes eten met mes en vork
• is niet meer met tien dingen tegelijk bezig, maar kan een keuze maken waarmee hij wil spelen
• vindt spelregels belangrijk
• 80% kan eenvoudige handelingen op laptop/tablet verrichten (bijvoorbeeld spelletjes starten)

6 jaar
• de weg naar huis vinden
• 40 minuten alleen spelen
• gehoorzamen aan opdrachten
• houdt zich aan spelregels
• kan samenwerken met andere kinderen bij het uitvoeren van een opdracht
• kan rekening houden met anderen
• toont goede manieren
• kan gezelschapsspelletjes doen zonder ruzies

7 jaar
• boodschappen onthouden
• leeft zich beter in gevoelens van anderen in
• heeft minstens één goed vriendje of vriendinnetje
• kan stoppen met een bezigheid als hij klaar is
• houdt zich aan de regels van het groepsspel
• laat anderen uitspreken, begint niet tussendoor over zomaar iets
• overschat en onderschat zichzelf niet

8 jaar
• onder toezicht eenvoudige maaltijd bereiden
• de klok in de gaten houden om op tijd iets te doen
• vaatwasser uit- en inruimen
• afdrogen
• wordt gevoelig voor groepsdruk; gaat daar ook aan meedoen. Is middel om positie veilig te stellen
• is competitief

9,10,11 jaar
• oversteken
• het kind staat op een kruispunt. Hij heeft jullie bescherming en geborgenheid nog hard nodig, maar wil tegelijkertijd onafhankelijk zijn en op avontuur gaan
• z'n wereld wordt groter
• heeft hechte vriendschappen
• gaat op zoek naar zijn sociale identiteit: waar hoor ik bij?

 Stappenplan begeleiden van zelfstandigheid:
• Observeren: kan het kind dit aan?;
• Vertrouwen geven: zelf laten doen, als het niet lukt tips geven of helpen, niet overnemen;
• Aanmoedigen: bedenk samen met het kind oplossingen voor problemen die hij tegenkomt;
• Positieve feedback: geef een complimentje en geef specifiek aan wat hij/zij goed doet;
• Zorg dat het kind, waar mogelijk, het proces in eigen hand houdt: ga mee in zijn ontwikkeling, zijn behoeften tot groei.

Kinderparticipatie
Kinderparticipatie is een manier van werken waarbij wij kinderen de ruimte willen geven om inspraak te hebben op de dagelijkse gang van zaken. Door kinderen mee te laten denken krijgen zij meer zelfvertrouwen, worden zij gestimuleerd om na te denken over wat zij zelf willen en worden de kinderen uitgedaagd om met elkaar te overleggen en te onderhandelen. Het grote voordeel is hierbij dat ook de kinderen die verbaal iets minder sterk zijn, de kans krijgen hun eigen mening te laten horen en leren de juist verbaal sterke kinderen om ook naar de mening van een ander te luisteren. Daarnaast is gebleken dat wanneer kinderen meedenken en zelf keuzes kunnen maken, hun verantwoordelijkheidsgevoel groeit en dat zij om die reden ook de verantwoordelijkheid voor hun keuzes willen dragen. 

Kortom, kinderparticipatie vergroot het zelfvertrouwen, levert belangrijke informatie op voor de pedagogisch medewerkers, verhoogt de betrokkenheid van de kinderen en leert de kinderen om samen na te denken waardoor zij hun sociale vaardigheden uitbreiden.

Ervaringen studiereis Berlijn
In april 2017 heb ik een studiereis mogen maken naar Berlijn, samen met een aantal collega’s van KomKids en Dak Kinderopvang. We hebben daar verschillende kinderdagverblijven (tot 6 jaar) bezocht en hetgeen opviel was de zelfstandigheid van de kinderen en de rust en aandacht die de pedagogisch medewerkers hebben om de zelfstandigheid van de kinderen te vergroten.

Ik heb op een groep een eetmoment mee mogen maken. In de groep wordt een kind als hulp aangewezen. Hij of zij mag als eerste alles gaan pakken. Als zij hun spullen hebben gepakt, zeggen zij dit tegen het kind dat naast hem/haar zit “Ich bin fertig”. Op dat moment staat de volgende op en pakt dat kind zijn spullen. Als iedereen de spullen op tafel heeft liggen (de pm’ er stuurt erg minimaal, waardoor sommige kinderen bestek of een beker missen) wordt er een versje voorgelezen die de hulp uit heeft mogen zoeken uit een versjesboek die zelf gemaakt is. Vervolgens mogen de kinderen zelf hun eten opscheppen. Als zij klaar zijn met eten, ruimen zij hun spullen op (hoeven niet te wachten tot iedereen klaar is) en maken de tafel ook schoon. Zoals je ook op de foto kunt zien, wordt er gebruik gemaakt van stenen borden, glazen bekers en ‘ echt’ bestek.

Conclusie
Het uit handen nemen van kleine dingen, zoals bijvoorbeeld schoenen aan en uit doen, jas aan en uit doen, opruimen van speelgoed en tafel afruimen is eigenlijk overbodig. Door kinderen te laten ontdekken en zelf doen, stimuleren wij de zelfstandigheid. Dit vergt veel geduld en doorzettingsvermogen van ons, maar werpt op termijn zijn vruchten af als het kind zich klaar moet gaan stomen voor de toekomst. Het ontdekken moet niet alleen bestaan uit het creëren van zelfredzaamheid door "echte" materialen te gebruiken maar dat de hersenen juist gestimuleerd moeten worden door te laten ontdekken tijdens experimenten en ze die zoveel mogelijk zelf laten invullen zonder dat de wij vertellen wat er kan gebeuren. Laat ze zelf denken. Daar krijgen ze ook meer zelfvertrouwen van. Als iets niet lukt, heb je niet gefaald maar geleerd!